We kennen allemaal de geschiedenis van het eeuwenoude verdwenen Angelusklokje dat het Katwijks Museum in een boek als pronkstuk heeft beschreven. Komende van de huidige Dorpskerk, via de zaalkerk in de Groote Steeg belandde het in…. Toen het werd ontdekt kreeg het een plek in het Katwijks Museum. We mochten het vanaf het honderdjarig bestaan van ons huidige kerkgebouw in 2010 – 2011 jaarlijks een aantal keren lenen. Hangende in een door ons gebouwde klokkenstoel had het een ere-plek in de vieringen. Maar helaas werkt dit museum niet meer mee. Er is echter nog zo’n mooi verhaal en dat gaat over de kerk die nooit is gebouwd. Richard Hulmer, de schrijver van alle verhalen in de serie ‘Denkend aan vroeger…’ in het kader van 175 jaar parochie en dé stimulerende kracht achter Open Monumentendag kwam in contact met de historicus Willeke Jeeninga en zij wilde meer weten over deze niet gebouwde kerk. Hier het hele verhaal, perfect passend bij het thema van de Open monumentendag 13 september a.s.: ‘Erfgoed & architectuur: Gebouw(d) om te blijven’
Dit is wat zij Hulmer uiteindelijk berichtte na hun diverse contactmomenten: ,,Ik ben naar Leiden geweest voor het parochiearchief. Ik weet nu precies wat er gebeurd is met het ontwerp van dit kerkgebouw. Uit de correspondentie en de notulen van het kerkbestuur blijkt dat alle tekeningen en bouwkundige informatie van het ontwerp van de architect M.J.E. Lippits terug is gegaan naar hem. En helaas… zijn archief is niet bewaard gebleven. Gelukkig zat er nog een klein fotootje van het ontwerp tussen de stukken. We weten dus wel wat hij voor ogen had. Ik stuur u een overzicht van de notities die ik uitgewerkt heb. Hieruit blijkt dat de parochie niet (bijna) failliet is gegaan van het debacle rondom deze architect. Het kerkbestuur heeft immers de rechtszaak gewonnen en hoefde de architect niet te betalen. En de proceskosten zullen waarschijnlijk ook op Lippits verhaald zijn. Hieronder volgt mijn voorlopige tekst voor een artikel in het blad van het Cuypersgenootschap die ik later wil benutten en nu al met u deel.”
Kerkenbouw
In tegenstelling tot zijn leermeester A.C. Bleijs was Lippits geen uitgesproken kerkenbouwer. De eerste kerk van zijn hand zou in 1909 in Katwijk aan de Rijn gebouwd zijn, ware het niet dat hij en het kerkbestuur met elkaar in conflict raakten. Dit geschil liep zelfs uit op een rechtszaak.
In eerste instantie was het kerkbestuur zeer te spreken over de tekeningen, maar de begroting van ruim negentigduizend gulden vond men te hoog. Men vroeg de architect het ontwerp aan te passen met een begroting niet hoger dan zeventigduizend gulden. Aldus geschiedde en de nieuwe tekeningen werden in september 1909 goedgekeurd.
Op 15 september 1909 zou de openbare aanbesteding plaatsvinden maar daarna ging het mis. Het kerkbestuur stelde een opzichter aan, waartegen Lippits bezwaar maakte. Volgens hem hoorde die aanstelling bij de bevoegdheden van de architect. Vreemd genoeg had hij in eerdere correspondentie juist geschreven dat het kerkbestuur een opzichter kon benoemen. Het conflict escaleerde. Lippits dreigde zich terug te trekken en eiste uitbetaling van zijn volledige honorarium. Het kerkbestuur vroeg juridisch advies in de zaak en hoorde dat zij in haar recht stond. Het advies was dus om voet bij stuk te houden en Lippits desnoods bij het bisdom in diskrediet te brengen: ‘Zoo hij niet zeer gewillig en zeer spoedig aan de eischen van het kerkbestuur toegeeft hem dreigen in ’t geheele bisdom bekend te maken.’ Daar voelde het kerkbestuur echter weinig voor; liever wilde men tot een schikking komen. Lippits weigerde echter een aanbod van duizend gulden.
Het bestuur stuurde daarop alle tekeningen en het bestek terug en kreeg van het bisdom toestemming om een andere architect aan te stellen: Jean van Groenendael (zijn leermeester in de bouw van neogotische kerken was de beroemde Pierre Cuypers, de architect van het Rijksmuseum en het Centraal Station in Amsterdam). In 1910 kwam het alsnog tot een rechtszaak. Lippits wilde wel schikken maar eiste vierduizend gulden, vier keer het eerdere aanbod. In april 1912 volgde het vonnis: tegen ieders verwachting in werd Lippits in het gelijk gesteld en kreeg hij f 2899,60 toegewezen. Het kerkbestuur ging echter in hoger beroep en won. De advocaat van het kerkbestuur stuurde na de uitspraak een telegram met de woorden: ‘Proces heden gewonnen. Proficiat.’ Van Lippits’ ontwerp voor de Katwijkse kerk en bijbehorende pastorie is slechts een kleine pentekening bewaard gebleven.
In dezelfde tijd, zo rond 1910, kreeg Lippits opdracht voor het ontwerpen van een kerk in Diemen. Die is uiteindelijk, zij het in aangepaste vorm, wel gebouwd en deze kerk staat er nog steeds. Lippits was een leerling van A.C. Bleijs, de architect van de Nicolaaskerk in Amsterdam, en net zo eigenzinnig als zijn leermeester! Lippits was overigens meer bezig met woningbouw.
Toelichting op de bronnen door Jeeninga en Hulmer!
De archiefstukken die de historicus Jeeninga heeft geraadpleegd maken deel uit van het goed geregistreerde parochiearchief, met dank aan Leo Dubbelaar van het Cuypersgenootschap en parochiële vrijwilligers, dat na een verwaarloosde bewaarplek op de pastoriezolder is verhuisd naar het gemeentelijke archief onderin het gemeentehuis. En enige jaren geleden heeft de gemeente deze en andere archieven overgedaan naar ‘Erfgoed Leiden en omstreken’.
Dit is wat Hulmer vanuit zijn eigen archief- en bronnenkennis bij één van de eerste contacten aan Jeeninga berichtte: ,,Wel kan ik U het volgende laten weten: Het verhaal gaat dat de architect Lippits en het kerkbestuur niet tot overeenstemming konden komen en daarom hebben afgezien van de overeenkomst met deze architect. De architect heeft daarop een zaak aangespannen en het kerkbestuur werd veroordeeld tot het betalen van de kosten gemaakt door de architect. Het was een grote som gelds en die werd betaald door één van de bestuursleden, die daardoor failliet is gegaan. Het project van de bouw van een nieuwe is toch doorgezet met de architect Jean van Groenendael. De kerk is gebouwd in neogotische stijl en de bouw is begonnen in oktober1910 en duurde tot mei 1911. En de broer van de architect, H. van Groenendael uit Breda was de aannemer en heeft de kerk gebouwd. Hij was van de vijf aannemers die inschreven met een som van f 66.450,- aan bouwkosten de laagste inschrijver.
Het was een sobere katholieke kerk, met de inventaris van een eerder in 1846 gebouwd zaalkerkje in de Groote Steeg in Katwijk aan den Rijn, welke in 1911 werd afgebroken. Het heeft heel wat voeten in de aarde gehad om een nieuwe katholieke kerk in Katwijk te bouwen, maar het is het toenmalige kerkbestuur toch gelukt. Tot zover mijn kennis van de H. Joannes de Doperkerk. Wij wensen u veel succes met het onderzoek naar de architect Lippits. Mocht u nog meer van onze kerk, ontworpen door Jean van Groenendael, willen weten, op zaterdag 13 september is er Open Monumentendag en is de kerk open van 10.00 – 17.00 uur en geven wij rondleidingen aan alle bezoekers. U bent van harte welkom!”
Benieuwd naar de foto’s… lees deze tip!
Tot zover het enige echte verhaal over de kerk die nooit is gebouwd met dank aan Hulmer en Jeeninga voor hun tijd, energie en input. Mist u, mis jij, als lezer enkele foto’s uit die jaren om een beter beeld te krijgen bij het gebied waar deze kerk gebouwd zou gaan worden? Dat is bewust gedaan want deze foto’s en citaten uit de vergaderingen van het toenmalige kerkbestuur en het verhaal over de kerk in de Groote Steeg en ons huidige kerkgebouw is allemaal terug te zien en te lezen in het schitterende boek ‘Van stof ontdaan’ van oud-parochiaan Harry Fennes. Benieuwd hiernaar? Op Open Monumentendag zaterdag 13 september is het voor het luttele bedrag van € 10,- achterin ons kerkgebouw te koop.
De webredactie.