De gemeente Katwijk heeft in 2023 de Kerkenvisie van Katwijk laten opstellen. In 2018 startte de landelijke overheid met een programma om intensiever na te denken over de toekomst van kerkgebouwen (hieronder verstaan we in deze rapportage gebedshuizen in brede zin). De opdracht voor deze Kerkenvisie kwam voort uit een raadsmotie van 2019 die opriep om naar de toekomst van de kerkgebouwen, het religieus erfgoed in onze gemeente te kijken. Daarmee is het College van B&W aan de slag gegaan. Samen met de kerken is uitgebreid gesproken en nagedacht hoe er in gezamenlijkheid naar de toekomst wordt gekeken. In de Kerkenvisie staan er conclusies en aanbevelingen voor die toekomst. U bent vast benieuwd naar wat er over ons kerkgebouw wordt geschreven? We nemen u elke woensdag mee in een nieuwe aflevering. Hier volgt het derde deel met een toelichting op de gehanteerde onderzoeksmethode om te komen tot een Kerkenvisie m.b.t. de toekomst van onze Katwijkse kerken.
Het opstellen van een Kerkenvisie is vormvrij. Iedere gemeente is vrij om te kiezen voor een aanpak die past bij de plaatselijke context. Belangrijk bij het opstellen van een Kerkenvisie is dat dit gebeurt in dialoog met de eigenaren van de kerkgebouwen en andere gebedshuizen. Een Kerkenvisie fungeert vaak als startpunt voor een veel langere dialoog tussen kerkgenootschappen en de burgerlijke gemeente.
Stappen om te komen tot een Kerkenvisie
In de gemeente Katwijk zijn verschillende stappen doorlopen. De eerste fase bestond uit het inzichtelijk maken van welke religieuze gebouwen er binnen de gemeente zijn. In fase twee is een kansenverkenning uitgevoerd voor kerkgebouwen, waarvan het kerkbestuur de toekomstverwachting heeft dat zij tussen 2022 en 2037 gaan leegkomen. Deze rapportage is de weergave van de gegevens die zijn opgehaald in fase een en twee. Dit hoofdstuk licht de gebruikte onderzoeksmethode toe. De gemeente Katwijk is in het proces vanaf de start begeleid door adviesbureau COUP. In de zomer van 2022 heeft het uit COUP voortgekomen bureau Kathedraaldenkers (gespecialiseerd in religieus erfgoed) met hetzelfde onderzoeksteam de opdracht overgenomen.
Bureauonderzoek
In fase een van het onderzoek is de Katwijkse collectie van religieuze gebouwen (kerkgebouwen én kapellen en tempel: hierna hanteren we de noemer kerkgebouwen), geïnventariseerd. Als uitgangspunt voor de kerkgebouwenlijst is hierbij de definitie gehanteerd die de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) gebruikt: ‘alle gebouwen die oorspronkelijk gebouwd zijn als gebedshuis’. Dat betekent dat een tot kerk verbouwde oude school niet tot de kerkgebouwencollectie wordt gerekend. Naast de geloofsgemeenschappen die bij de kerkgebouwen horen, is er nog een aantal religieuze gemeenschappen die geen eigen gebouw bezitten dat voldoet aan de RCE definitie. Om een compleet overzicht te geven is besloten om beide groepen mee te nemen in het onderzoek. De inventarisatie heeft geleid tot een lijst van 29 kerkgebouwen en acht gemeenschappen zonder kerkgebouw. Architectuurhistoricus Evelien van Es heeft een korte kerkengeschiedenis van de gemeente Katwijk in beeld gebracht, getiteld: ‘Het rijke religieuze leven van Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg’. Zij sluit dit overzicht af met zes kernwaarden van de kerkgebouwencollectie.
Veldonderzoek
Door MAB is ter plaatse onderzoek gedaan naar de religieuze gebouwen van Katwijk. Op basis hiervan heeft MAB per kerk (of ander gebedshuis) een kerkenpaspoort opgesteld.
Participatie met eigenaren / gebruikers
In 2022 zijn in totaal 26 gesprekken gevoerd met zowel vertegenwoordigers van de kerkgenootschappen, alsook met vertegenwoordigers van de religieuze gemeenschappen zonder gebouw. Vooraf werd hiervoor een beknopte vragenlijst toegestuurd. Dit waren open gesprekken, waarbij na de kennismaking aan vertegenwoordigers werd gevraagd naar feitelijke zaken rondom het kerkgenootschap en bijbehorende kerkgebouwen. Tevens is gesproken over de toekomstverwachting van het genootschap en bijbehorend(e) gebouw(en). Kerkgenootschappen werden nadrukkelijk ook uitgenodigd om al hun vragen, zorgen of ideeën in te brengen en hebben hier volop gebruik van gemaakt.
De uit deze gesprekken verkregen informatie, inzichten en ideeën vormen belangrijke input voor de Kerkenvisie. Naast de individuele gesprekken is er een afsluitende bijeenkomst georganiseerd met vertegenwoordigers van alle religieuze genootschappen met en zonder gebouw(en). Tijdens deze bijeenkomst zijn de eerste bevindingen van het Kerkenvisie onderzoek voorgelegd en gemeenschappelijke thema’s besproken.
Analyse van de opgave
Op basis van de individuele toekomstverwachtingen van de kerkgenootschappen is een totaalbeeld geschetst van de ‘kerkenopgave’ waar de gemeente Katwijk de komende vijftien jaar voor staat.
Participatie met ambtelijke beleidsvelden
Door middel van een workshop zijn ambtenaren van diverse beleidsterreinen binnen de gemeentelijke organisatie uitgenodigd om mee te denken over de Kerkenvisie. Gezamenlijk is gezocht naar raakvlakken en kansen tussen de betreffende beleidsterreinen en uitkomsten van het onderzoek. De uitkomsten zijn verwerkt in een sterkte-zwakteanalyse die we in een latere aflevering publiceren.
(Noot van de webredactie: Woensdag 20 maart wordt op deze website aflevering vier geplaatst. Daar gaat het over ‘Feiten en cijfers’ m.b.t. de Katwijkse kerkgebouwen en geloofsgemeenschappen.).
